تولید ۹,۵ میلیون تن سبزی و صیفی باکیفیت برای ورود به بازار صادراتی/ احداث پنج پایانه صادراتی برای محصولات سبزی و صیفی/ پوشش بیمه سازه و تجهیزات توسط صندوق بیمه
مدیرکل دفتر گل و گیاهان زینتی و امور گلخانه‌های وزارت جهاد کشاورزی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا از جزئیات طرح توسعه گلخانه‌ها بهعنوان طرح محوری و شاخص جهاد کشاورزی و تدابیر اتخاذ شده بریا آن خبر داد.
خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) – سپیده قاسمی:
قرارگیری کشور در منطقه خشک و نیمه‌خشک، کاهش نزولات آسمانی و برداشت‌های بی‌رویه آب‌های زیر زمینی در سال‌های اخیر، باعث ایجاد محدودیت‌های زیادی در توسعه کشت محصولات کشاورزی شده است. یکی از راهکارهای مواجهه با بحران کم‌آبی در بخش کشاورزی، تغییر روش تولید برخی از محصولات آب‌بر با توسعه سطح کشت گلخانه‌ای است. تولید محصولات کشاورزی در گلخانه علاوه بر کاهش مصرف آب باعث افزایش کیفیت و کمیت تولیدات می‌شود که این امر راه‌های صادراتی را نیز برای محصولات کشاورزی هموارتر می‌کند. مزایای فراوان کشت گلخانه‌ای باعث شده است که حتی در کشورهایی که مشکل آب هم وجود ندارد، میل زیادی به گسترش گلخانه به‌وجود آید و این کشورها سهم زیادی از کشت محصولات کشاورزی خود را به کشت گلخانه‌ای اختصاص دهند.
با توجه به شرایط اقلیمی کشور و مزایای کشت گلخانه‌ای، هم‌اکنون طرح توسعه گلخانه‌ها بهعنوان طرح محوری و شاخص جهاد کشاورزی معرفی و وارد طرح‌های اقتصاد مقاومتی شده و بهعنوان یکی از طرح‌های مهم وزارت جهاد کشاورزی در حال پیگیری جدی است.
سیدمحمد کیایی، مدیرکل دفتر گل و گیاهان زینتی و امور گلخانه‌های وزارت جهاد کشاورزی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا از جزئیات این طرح می‌گوید:
آمار امروز سطح زیر کشت گلخانه‌های کنونی ایران و در صورت امکان جهان چیست؟
سطح گلخانه‌ها در جهان تقریباً ۳,۱ میلیون هکتار است که از این مقدار بیش از ۲.۵ میلیون هکتار آن در کشور چین و مابقی در دیگر کشورها واقع شده است؛ از این سطح ۸۳ هزار هکتار آن گل و گیاه و بقیه به محصولات سبزی و صیفی اختصاص دارد. بر اساس آخرین آمار، سطح گلخانه‌های کشور ما در سال ۹۳، ۹ هزار و ۶۰۰ هکتار و در سال ۹۲، هشت‌هزار و ۱۷ هکتار و در سال ۹۴ سطح گلخانه‌های کشور حدود ۱۰ هزار هکتار بوده است که در هفت‌هزار و ۲۷۰ هکتار آن سبزی و صیفی، دو هزار و ۲۶۰ هکتار گل و گیاه زینتی و باقی سطوح سایر محصولات کشت می‌شود.
از دلایل اهمیت طرح توسعه گلخانه‌ها در کشور و لزوم توجه دولت و وزارت جهاد کشاورزی به این طرح بگویید؟
با توجه به شرایط اقلیمی و محدودیت آبی کشور، کنترل مصرف و افزایش بهره‌وری آب ضرورتی انکارناپذیر است در همین راستا دولت با هدف کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، دو برنامه مهم را مورد توجه قرار داد؛ یکی از این برنامه‌ها استفاده از محصولات کم‌آب‌بر با تغییر الگوی کشت و دیگری تغییر روش در تولید است تا به این ترتیب همراه با حفظ و افزایش کمیت و کیفیت محصولات، مصرف آب نیز کاهش یابد. از آنجا که کشت گلخانه‌ای باعث کاهش ۱۰ برابری مصرف آب همراه با حفظ و افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی می‌شود، به همین دلیل طرح توسعه گلخانه‌ها بهعنوان طرح محوری و شاخص جهاد کشاورزی معرفی و وارد طرح‌های اقتصاد مقاومتی شد.
ارکان اصلی این طرح بر چه اساسی استوار شده است و تغییر الگوی کشت چگونه با توسعه گلخانه ممکن می‌شود؟
این طرح بر پایه انتقال بخشی از تولید محصولات کشاورزی به داخل گلخانه و گسترش سطح زیر کشت گلخانه‌ها استوار شده است. تغییر الگوی کشت در زیربخش باغبانی با کشت پایه‌های رویشی (نشاء) و اجرای روش‌های پیوند اجرا می‌شود. در سایر محصولات کشاورزی نیز آنهایی که قابلیت انتقال کشت به گلخانه‌ها را دارند، تغییر الگوی کشت اعمال می‌شود.
کشت پایه‌های رویشی یا تولید نشاء در گلخانه از مباحث مورد تأکید معاونت باغبانی و کارشناسان اهل فن است، در صورت امکان بیشتر درباره مزایای اجرای آن توضیح دهید.
یکی از موضوع‌های مهم که در طرح توسعه گلخانه‌ها به آن توجه می‌شود، تولید نشاء به روش مکانیزه در داخل گلخانه‌ها به‌جای کشت مستقیم به روی عرصه است. کشت نشاء در گلخانه مزایای بسیاری دارد که شامل؛ کاهش هزینه تولید، کاهش مصرف آب و بهره‌وری بهینه از منابع تولید به‌ویژه آب و خاک می‌شود.
سطح توسعه کشت گلخانه‌ها در این طرح به چه میزان خواهد بود و مدت‌زمان اجرای آن چند سال است؟
برای اجرای طرح توسعه کشت گلخانه‌ای یک دوره ۱۰ ساله تا افق ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است، در این طرح ۴۸ هزار و ۳۵۵ هکتار توسعه کشت گلخانه‌ای صورت می‌گیرد، همچنین حدود پنج‌هزار و ۳۰۰ هکتار از گلخانه‌های موجود نیز اصلاح و نوسازی می‌شود. علاوه بر آن در این طرح ۴۰ هزار هکتار زیرساخت تأسیس گلخانه آماده خواهد شد، به این معنا که پهنه محیطی که در آن گلخانه ایجاد می‌شود در قالب شهرک‌ها و مجتمع گلخانه‌ای آماده می‌گردد. باید اضافه کنم که امسال نیز یک‌هزار و ۵۰۰ هکتار توسعه گلخانه خواهیم داشت که در حال انجام در سطح وزارتخانه و استان‌ها است.
با توجه به این میزان از توسعه و نوسازی گلخانه‌ها، چه میزان به تولید محصولات کشاورزی کشور افزوده می‌شود؟
از رقم ۴۸ هزار و ۳۵۵ هکتار، ۳۱ هزار هکتار آن انتقال کشت از فضای باز به گلخانه است، به عبارت دیگر در ۳۱ هزار هکتار گلخانه‌ای که تأسیس می‌شود، افزایش تولید نخواهیم داشت، زیرا آنچه در فضای باز کشت می‌شده، به فضای گلخانه منتقل شده است. به عبارت دیگر عملاً ما در ۱۷ هزار هکتار دیگر افزایش تولید خواهیم داشت که ۸۰ تا ۹۰ درصد آن به تولید سبزی و صیفی اختصاص یافته است؛ به این ترتیب با توجه به سطح موجود گلخانه‌ها و سطحی که در این برنامه اضافه می‌شود، تقریباً ۲۱ میلیون تن تولید محصول سبزی و صیفی خواهیم داشت. با توجه به اینکه سرانه مصرف بر اساس مطالعه و بررسی انجام‌شده برای هر نفر ۱۲۸ کیلوگرم در نظر گرفته شده است در انتهای برنامه ۹,۵ میلیون تن سبزی و صیفی باکیفیت برای ورود به بازار صادراتی خواهیم داشت.
چه اهدافی در اجرای این طرح پیگیری می‌شود و نتایج آن چه خواهد بود؟
مهم‌ترین هدفی که در این برنامه ۱۰ ساله پیگیری می‌شود، ارتقای بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف آب است. هدف مهم دیگر افزایش صادرات محصولات در جهت مثبت کردن تراز تجاری بخش کشاورزی است. ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری نیز از نتایج اجرای این طرح خواهد بود، به‌طوری که در هر واحد گلخانه برای ۱۰ تا ۱۲ نفر اشتغال مستقیم ایجاد می‌شود. از نتایج قابل توجه دیگر توسعه گلخانه‌ها آزاد شدن ۳۷۰ هزار هکتار از اراضی زیر سطح کشت در فضای باز است که می‌توان برای محصولات با صرفه اقتصادی مناسب‌تر در نظر گرفت. با آزادسازی این زمین‌ها حدود پنج میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی می‌شود که رقم قابل توجهی است. این زمین‌ها بر اساس سیاستگذاری‌های وزارت جهاد کشاورزی یا آیش شده یا برای تولید محصولات کم‌آب‌بر استفاده می شوند. همچنین تولید محصول با کیفیت و بازارپسندی بیشتر برای صادرات، زودرس شدن محصولات، عدم نیاز به عمل گزینش یا تنک کردن و مدیریت آفات و بیماری‌ها ازجمله نتایج مثبتی دیگر اجرای این طرح خواهد بود.
برای هر طرح ملی نیاز به مطالعات و انجام تحقیقات دقیق است تا نتایج مثبت و لازم به‌دست آید. در تنظیم چنین برنامه بزرگ و در سطح ملی آیا تحقیقات و مطالعات لازم برای حصول نتیجه مناسب انجام گرفته است؟
چهار طرح مطالعاتی در این باره انجام شده است که شامل؛ چگونگی انتقال و استفاده از دانش فنی روز دنیا، مطالعات تکمیلی پهنه‌بندی، مطالعات بازاریابی محصولات، تغییر الگوی کشت از فضای باز به گلخانه و مطالعات فن‌آوری انتخاب محصول گلخانه‌ای می‌شود تا در نهایت به یک نتیجه مناسب برسیم. در این مطالعات سعی شده به روش‌هایی دست یابیم که علاوه بر اینکه هزینه تولید و مصرف آب را پایین می‌آورد، با اقلیم منطقه نیز هماهنگی داشته باشد.
به مطالعات بازاریابی اشاره کردید. بازارسازی و بازاریابی از ضروریات برنامه‌ریزی برای افزایش تولید است. از اقدامات انجام شده در این بخش بگویید؟
ایجاد بازارهای جدید داخلی و هماهنگی برای ورود به بازارهای خارجی بسیار مهم است. در همین راستا استفاده از ارقام مرغوب تجاری، تقویت و تکمیل زنجیره‌های ارزش، راه‌اندازی بازار فروش (پایانه‌ها و بورس) و تجهیز و نوسازی ناوگان حمل و نقل از سیاست‌های در حال پیگیری برای تقویت بازار با توجه به افزایش تولید است. ضمن اینکه از اصول اقتصاد مقاومتی برون‌گرا بودن پروژه است که با توجه به این موضوع نیز افزایش میزان صادرات با رسیدن به عدد کیفی مناسب تولیدات، یکنواختی در تولید، افزایش سلامت، تولید در تمام فصول سال و درآمد ارزی مورد توجه قرار گرفته شده است.
از مشکلات بزرگ بخش کشاورزی کشور ما عدم رعایت استاندارد مورد پذیرش کشورهای جهان در مراحل تولید و محصول تولیدی است، برای رفع این مشکل چه اقداماتی را مدنظر قرار داده‌اید؟
در حال حاضر برخی استانداردها در تولید محصولات کشاورزی وجود دارد، اما این استانداردها نیاز به بازنگری و به‌روزرسانی دارند. در برخی موارد نیز استانداردهای لازم تعریف نشده و نیازمند تدوین است. به همین دلیل یکی از بسته‌های دانش‌بنیانی که در اجرای این طرح دیده شده، استانداردسازی کیفیت و تولید است؛ بهعنوان مثال در روش تولید نشاء تاکنون استانداردی تعریف نشده و در حال حاضر استانداردسازی توسط گروهی از کارشناسان در حال انجام است تا شرایط چگونگی تولید را از ابتدا تا انتها بررسی و مسائل فنی را تعیین و ابلاغ کنند. سپس این استانداردسازی‌ها در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد تا مشکلات ناشی از عدم تطابق با استانداردهای جهانی برطرف شود.
برای اجرای طرح توسعه گلخانه‌ها نیاز به برخی از نهاده‌ها است که هم‌اکنون در کشور با مشکل تامین آن روبه‌رو هستیم ازجمله بذر و سم باکیفیت. در این‌باره چه برنامه یا اقداماتی در دست انجام دارید؟
هم‌اکنون در کشور تنها واحدهای محدودی برای تولید بذر هیبریدی وجود دارد و بیشتر بذوری که در گلخانه‌ها و فضای باز استفاده می‌شود، بذور اصلاح شده‌ای است که از خارج کشور وارد می‌شود. یکی از برنامه‌هایی که برای تأمین این نهاده مهم در دستور کار قرار گرفته، انتقال تکنولوژی تولید بذر هیبرید به کشور است. در باب همین موضوع بخش‌های تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی و برخی از دانشگاه‌ها نیز به کار گرفته شده‌اند تا به تکنولوژی تولید بذر هیبرید دست یابیم. درباره استفاده از سم، سیاست وزارت جهاد کشاورزی حمایت از انتقال تکنولوژی‌های نوین مبارزه بیولوژیک و استفاده از حشرات شکارگر و گرده‌افشان‌ها است، البته مبارزه بیولوژیک و انتقال حشرات به کشور نیاز به بررسی و مطالعه بیشتر دارد.
مورد مهم دیگری که معمولاً در بخش کشاورزی پیرامون آن گپ و گفت‌های فراوانی وجود دارد، آموزش و تقویت دانش فنی بهره‌برداران و کارشناسان فنی به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به این عرصه است. در این باره چه کرده‌اید؟
مسئله آموزش نیز به شکل‌های مختلف در برنامه توسعه گلخانه مورد توجه قرار گرفته است، ازجمله دوره‌های آموزشی با سرفصل‌های مشخص برای بهره‌برداران و مسئولان فنی ستادی و استانی، تهیه نشریات و جزوات ترویجی، تهیه لوح‌های فشرده است که توزیع استانی آنها تعیین و به استان‌ها ابلاغ شده است.
منابع مالی این طرح چگونه تأمین می شود. این منابع از کجا و به چه شکل تأمین خواهد شد؟
هر طرحی نیازمند بسته‌های مالی پشتیبان است. در برنامه‌های اقتصاد مقاومتی برای گلخانه نیز این بسته دیده شده است تا تسهیلات برای تأسیس گلخانه، اصلاح و نوسازی واحدهای فرسوده غیراقتصادی و افزایش بهبود عملکرد در واحد سطح تأمین شود. موضوع دیگر که در بحث تأمین مالی طرح توسعه و نوسازی گلخانه‌ها پیگیری می‌شود، مشارکت تولیدکنندگان در این امر تحت عنوان تأسیس صندوق ملی تخصصی گلخانه و صندوق توسعه محصولات گلخانه‌ای است، کارهای مقدماتی طرح تأسیس این صندوق‌ها انجام و منتظر دریافت اعتبارات است. معمولاً در این صندوق‌های ملی ۴۹ درصد از منابع را دولت و ۵۱ درصد را بخش خصوصی تأمین می‌کنند و با هیأت‌مدیره‌ای که از سوی بخش خصوصی تعیین شده، اداره می گردد. این صندوق‌ها عملاً منابع مالی خوبی را به شکل تسهیلات کم‌بهره و تضمین سرمایه متقاضیان بانکی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهند تا از خروج سرمایه از صنعت جلوگیری و باعث جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی شوند.
همان‌طور که خود شما نیز می‌دانید امروزه در جهان تشکل‌های بخش خصوصی هستند که امور کشاورزی را از تولید تا بازار در دست دارند و بهترین شکل اداره می‌کنند. در کشور ما صنعت گلخانه فاقد یک تشکل منسجم و ملی است. آیا فکر نمی‌کنید با اجرای این طرح بیش از همیشه نیاز به ایجاد این تشکل ملی برای ساماندهی بهتر احساس شود؟
در بعضی از بخش‌های کشاورزی مانند گلخانه‌ها تشکل ملی نداریم که با توجه به توسعه گلخانه‌ها باید زودتر برای راه‌اندازی آن فکری شود. هم‌اکنون تشکل‌های در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها وجود دارند که با همکاری آنها می‌توان تشکل ملی گلخانه‌دارن را راه‌اندازی و ساماندهی کرد. با توجه به ارتباط تشکل‌ها با تولیدکنندگان یک تشکل مرکزی می‌تواند در اتخاذ تصمیمات مناسب بخش دولتی را یاری رساند.
با توجه به اهمیت پایانه‌های صادراتی در بازار، راه‌اندازی آن همیشه مورد درخواست بخش خصوصی بوده است. چه گام‌هایی برای راه‌اندازی این مراکز برداشته شده است؟
اهمیت پایانه صادراتی انکارناپذیر است، بر همین اساس در سنوات گذشته روی چهار پایانه صادراتی برنامه‌ریزی شد که اصلی‌ترین آن در تهران و منطقه احمدآباد مستوفی قرار دارد که امسال با تأمین منابع مالی فاز نخست آن راه‌انداری خواهد شد. پایانه دیگر در شهرستان محلات قرار دارد که با اتمام ساختمان آن بهعنوان پایانه معین استفاده می‌شود. پایانه بعدی در دزفول واقع شده است که منابع مالی احداث این پایانه تأمین شده و فقط در مسائل حقوقی زمین مشکلاتی وجود دارد که در حال پیگیری هستند. دو پایانه هم در استان مازندران وجود دارد که تا اواخر امسال یکی از آنها به بهره‌برداری می‌رسد. برخی از شهرستان‌ها نیز مانند آمل بازارهای گل را راه‌اندازی کرده و در حال بهره‌برداری هستند. در مجموع پنج پایانه صادراتی برای محصولات سبزی و صیفی تعیین شده است که تا آخر برنامه، پایانه‌ها راه‌اندازی می‌شوند.
بیمه محصولات و سازه‌های گلخانه ازجمله مسائلی است که در سال‌های گذشته باعث مشکلات فراوان برای تولیدکنندگان و باز ماندن آنها از تولید شده است. اقدامات شما در این باره چه خواهد بود؟
ایجاد پایداری در تولید بهعنوان یکی از بندهای اقتصاد مقاومتی مطرح است که با عنایت به این موضوع، توجه به بیمه ضروری است. به همین دلیل افزایش پوشش بیمه تجهیزات جانبی و محصولات گلخانه، تنوع‌بخشی در بیمه گونه‌ها در دستور کار قرار دارد. امسال نیز به‌صورت پایلوت پوشش بیمه سازه و تجهیزات توسط صندوق بیمه در حال انجام است و تا پایان طرح همه گلخانه‌ها را به‌صورت کامل تحت پوشش قرار می‌دهد.
مکانیزاسیون یکی از مباحثی است که در کاهش هزینه‌های تولید تأثیر بسزایی دارد. اقدامات شما در این برنامه برای تجهیز مکانیزاسیون گلخانه‌ها چیست؟
ارتقای مکانیزاسیون مورد تأکید ما نیز است در این طرح در نظر داریم دستگاه‌های مجهز را وارد گلخانه کنیم و هزینه‌ها را کاهش دهیم. نگرانی نیز در کاهش اشتغال با ورود ماشین‌آلات مدرن به گلخانه‌ها وجود ندارد؛ زیرا فقط نوع اشتغال تغییر خواهد کرد. ضمن اینکه با ورود دستگاه‌های مدرن به گلخانه‌ها، عملکرد و کیفیت افزایش می‌یابد و امکان ورود به بازار تجاری و ثروت آفرینی فراهم می‌شود.
آیا اقدامات و شرایط لازم برای حضور در بازار جهانی و بازارسازی برای محصولات فراهم شده است؟
بازارسازی و حضور در بازار جهانی نیازمند هماهنگی با ارگان‌های مختلف است. در همین زمینه با دستور قائم‌مقام بازرگانی و صنایع وزیر جهاد کشاورزی، کارگروه‌هایی ایجاد شده است تا از ابتدا تا انتها اجرای این طرح را رصد کنند. در این کارگروه‌ها مباحث تولیدی و مشکلات بازار بررسی می‌شود و هماهنگی‌های لازم با سایر ارگان‌ها انجام می‌گیرد./
