مقدمه:

   این آفت با اسامی مختلفی مانند بید گوجه‌فرنگی، کرم مینوز برگ گوجه‌فرنگی و مینوز برگ و ساقه‌ی سیب‌زمینی معرفی شده است. این آفت در تمام مراحل رشدی خود به بوته های گوجه فرنگی خسارت میزند و در تمام سنین لاروی احتمال خسارت به سبب تغذیه‌ی این حشره وجود دارد. این آفت به کلیه‌ی قسمتهای گیاه حمله میکند، هرچند لاروها، جوانه های انتهایی، برگچه های نازک، گلها و میوه های سبز را برای تغذیه ترجیح میدهند. در روی برگ، لاروها از بافت مزوفیل تغذیه میکنند و مسیر تغذیه‌ی آن‌ها به صورت لکه های نامنظم درمیآید، فضولات سیاه لاروها درون دالانها قابل مشاهده است. این لکه ها ممکن است بعدا نکروزه شوند. همچنین لاروها ممکن است، تونل هایی در ساقه ایجاد نمایند، که نمو کلی گیاهان را تغییر دهند. میوه ها به مجرد ظهور روی بوته ها در معرض هجوم این آفت قرار میگیرند. دالانهای ناشی از این آفت درون میوه، ممکن است محل ورود عوامل بیماریزای ثانویه باشد، که موجب فساد و پوسیدگی میوه میشود. از روش‌های کنترل این آفت می‌توان به مبارزه‌ی فیزیکی، زراعی و شیمیایی اشاره کرد.

مینوز گوجه فرنگی:

 اسامی فارسی : شب پره مینوز گوجه فرنگی – بید گوجه فرنگی – کرم مینوز برگ گوجه فرنگی – مینوز برگ و ساقه گوجه فرنگی

نام علمی : Tuta absoluta

نحوه ورود به کشور:

  منشاء آن از آمریکای لاتین می‌باشد که از طریق انتقال بقایای گیاهی خانواده سولاناسه  در مدت زمان کوتاهی این آفت توانست به کشورهای همسایه کشورمان مانند ترکیه ، بحرین و کویت وارد شود.

 برای اولین بار در ایران در دی ماه سال ۱۳۸۹ پس از گزارش  از منطقه بکشلوچای ارومیه توسط سازمان حفظ نباتات مورد تایید قرار گرفت و اخیراً تعدادی از استانهای غرب و جنوب غرب نیز گزارش گردیده است.

در مناطق آلوده این آفت به تمامی مراحل رشدی میزبانی خانواده سولاناسه حمله نموده و تا میزان ۵۰ تا ۱۰۰ درصد ایجاد خسارت می‌نماید . خسارت آن شامل کاهش رشد گیاه و از بین رفتن میوه و کاهش بازار پسندی میوه می‌شود.این آفت قدرت تخریبی بالایی داشته و تمام گیاهان خانواده سولاناسه از جمله سیب زمینی -بادمجان و نسبت کمتر فلفل رامورد هجوم خود قرار داده ولی در این بین گوجه فرنگی را ترجیح میدهد.

نحوه خسارت:

این آفت در تمام مراحل رشدی بوته های گوجه فرنگی به آنها خسارت می‌زند و در تمام سنین لاروی احتمال خسارت به سبب تغذیه این حشره وجود دارد. تشخیص خسارت مینوز گوجه فرنگی روی گیاه معمولا آسان است، در روی برگها، لاروها از بافت مزوفیل تغذیه می‌کنند و  مسیر تغذیه آنها به صورت لکه های نامنظم در می‌آید، فضولات سیاه لاروها درون دالان ها قابل مشاهده است. این لکه ها ممکن است بعدا نکروزه شوند. همچنین لاروها ممکن است، تونل هایی در ساقه ایجاد نمایند، که نمو کلی گیاهان را تغییر دهند. میوه ها به مجرد ظهور روی بوته ها در معرض هجوم این آفت قرار می‌گیرند. دالان های ناشی از این آفت درونمیوه، ممکن است محل ورود عوامل بیماری زای ثانویه باشد، که موجب فساد و پوسیدگی میوه می‌شود. خسارت ناشی از این حشره به محصول گوجه فرنگی از نظر کمی و کیفی چشمگیراست و چنانچه مورد کنترل قرار نگیرد به ۱۰۰% محصول می‌رسد.

زیست شناسی :

پایین ترین دمای مناسب رشد برای توتا ۱۴/۸ درجه سانتیگراد است که این دما برای نشو و نمو تخم ۹/۶ درجه و برای لارو ها ۶/۷ درجه و برای شفیره ها ۲/۹ درجه است. با استفاده از میانگین دمای پایه ۱۴/۸ درجه ، مجموع درجه حرارت موثر روزانه مورد نیاز توتا ۶/۴۵۹ درجه سانتیگراد است. مجموع درجه حرارت موثر روزانه ، بر اساس نرخ رشد یک حشره در فاصله بین دماهای حداکثر و حداقل محدود کننده رشد است. مجموع درجه حرارت موثر روزانه برای تکمیل رشد تخم ، لارو و شفیره به ترتیب ۸/۱۰۳ ، ۵/۲۳۸ و ۳/۱۱۷ درجه سانتیگراد است.رشد توتا از تخم تا حشره کامل نیاز به ۳/۷۶ روز در دمای ۱۴ درجه و ۸/۳۹ روز در دمای ۷/۱۹ درجه و ۸/۲۳ در دمای ۱/۲۷ درجه دارد. در دمای ۱۴ درجه ۹/۶۱ % به مرحله حشره کامل رسیدند و در دمای ۷/۱۹ درجه ۷/۶۰% و در دمای ۱/۲۷ درجه ۳/۴۴% کامل شده اند. در دمای ۱/۲۷ درجه ، تخم ها در مدت ۴ تا ۶ روز تکثیر شده اند و لارو ها رشد خود را در طی ۱۱ تا ۱۳ روز کامل کرده اند و شفیره ها ظرف مدت ۵ تا ۸ روز تبدیل به حشره کامل شده اند.

حشره های کامل نسبت به نور بسیار حساس هستند و فاصله بین جفت گیری و تخم ریزی حداقل یک روز می‌باشد و تخم ریزی عمدتاً در شب انجام می‌پذیرد و تخم ها به صورت انفرادی و یا در دسته های نامنظم ۲ تا ۵ تایی قرار می‌گیرند.حشرات کامل نر عمر طولانی نسبت به ماده ها دارند. چندین بار جفتگیری می‌کنند و اولین جفت گیری یک روز بعد از ظهور حشرات کامل انجام می‌گیرد ، جفت گیری معمولاً در سپیده دم صورت  می‌پذیرد و جمعیت شکار در ساعت ۷ تا ۱۱ صبح بیشتر است و این نشان می‌دهد نر ها در این ساعت دنبال حشرات ماده هستند. ظرفیت باربری حشرات ماده بین ۶۰ تا ۱۲۰ تخم است اما هر حشره ماده می‌تواند در طول زندگی ۲۶۰ عدد تخم بگذارد . ماده ها تا بیش از بیست روز قادر به تخم گذاری هستند ، که ۷۲% در طول ۵ روز و ۹۰% آن در طول ۱۰ روز اول گذاشته می‌شود.

مینوز ترجیح می‌دهد تخم ها را روی برگ ها قرار دهد.

دوره چهار سن لاروی آنها در طی مدت ۲۰ روز سپری می‌شود،لاروهای سن آخر سپس با تنیدن پیله در اطراف خود در داخل خاک عمق۲-۱ سانتی متری یا روی برگها تبدیل به شفیره می‌گردند.دوره شفیرگی در نرها ۱۱-۱۰روز  و در ماده ها ۱۳-۱۱روز می‌باشد.

– حشرات ماده ۷۳% تخم ها را روی برگ و ۲۱% را روی اندام های هوایی و ۶% را روی میوه و دیگر اندامها می‌گذارد (روی میوه رسیده تخم نمی گذارد).

– تفریخ لاروها اغلب صبح بین ساعت ۶ تا ۹ انجام می‌شود و بلافاصله وارد بافت گیاه شده و از آن تغذیه می‌کند

– لارو سن ۲ ممکن است بدلیل کمبود غذا و یا تجمع فضولات از درون دالان بیرون آمده و به سرعت روی گیاه حرکت کند.

-لاروهای بالغ مواد غذایی داخل بدن را دفع کرده و بدین وسیله طول بدنشان را کاهش می‌دهند.

– لاروها در مکانی که (برگ ، ساقه ، گل ، میوه و خاک ) به شفیره تبدیل می‌شوند پیله ابریشمی می‌تنند. -این آفت دیاپوز ندارد.

-این آفت با دما و رطوبت ارتباط مستقیم دارد.ودر دمای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد فعالیتش متوقف میشود.

-ارقام مقاوم( گوجه فرنگی هایی که متعلق به ارومیه هستند)کمتر خسارت میبینندودر مناطقی که کشت هراکشت در آنها دیده میشودخسارت بیشتراست ودر مناطقی که محصول دیرترکاشته میشوند(گوجه فرنگی کال) خسارت در آنها دیده نمیشود زیرا رسیدنمحصول همزمان با سردشدن هوا بوده وفعالیت آفت متوقف میشود و کشاورزان محصولات را جمع آوری و به انبار میبرند.

-۹ تا ۱۰ نسل دارد و در گلخانه ۱۲ نسل دارد.

-در شرایط مزرعه ۷ تا ۸ نسل در دمای ۲۵ درجه و رطوبت ۷۵% یک نسل را در ۲۸ روز کامل می‌کند.

-زمستان گذرانی به صورت تخم ، شفیره و حشره کامل می‌باشد.

-مراحل زندگی : تخم – لارو – شفیره – حشره کامل

تخم ها:

تخم بیضی شکل ۳۶/۰ میلی متر طول ، ۲۲/۰ میلی متر عرض دارند، به رنگ سفید صدفی تا زرد روشن ، معمولا در سطح برگها قرار دارند.

بررسی تخم آفت مینوز توسط کارشناس ارشد طرح (آقای مهندس مجتبی دوستار) در محل کلینیک:

لاروها:

ابتدای رشد به رنگ  سفید سپس بسته به محل تغذیه از قهوه ای مایل به رنگ سبز (برگخواری)تا سبز مایل به قهوه ای(میوه خوار)متفاوت است،لاروهای سن اول ۰٫۹میلی مترولاروهای سن سوم ۵/۴میلی متر و لاروهای سن چهارم ۵/۷میلی متر طول دارند دارای چهار سن لاروی است که در سن  آخر داخل تارهای تنیده شده داخل برگ با در خاک بصورت شفیره در می‌آیند.

شفیره ها:

شفیره ها مخروطی شکل ، بخش جلویی آنها گرد و حاشیه عقبی آنها باریک است.و حدود ۶ میلی متر طول دارند.رنگ آنها در ابتدا سبز سپس قهوه ای و در نهایت قهوه ای تیره میشوند.

حشرات کامل:

حشرات کامل این آفت حدود ۱۰ میلی مترطول دارند،عرض آنها با بالهای باز ۷-۶میلی متر است.دارای بدنی خاکستری تا روشن با لکه های نقره ای رنگ تا خاکستری،شاخکها فیل فورم وبطور متناوب به رنگ تیره و روشن دیده میشوند.

شب پره بالغ مینوز برگ گوجه فرنگی:

روشهای کنترل:

 الف ) اقدامات زراعی و پیشگیرانه

– بایستی تمام منافذ موجود در گلخانه با توری های مناسب که از ورود پروانه ها و آفت به داخل گلخانه جلوگیری می‌کنند بسته شده و اتاقک انتظار با دربهای دوتایی در ورودی گلخانه تعبیه شود

– نصب تله های فرمونی در محلهای تولید نشاء برای حصول اطمینان از عدم آلودگی گیاهان و استفاده از نشاء های سالم  – حذف کامل بقایای گیاهان و میوه های قدیمی ، علفهای هرز ، بیل زدن کف گلخانه ها

– اطراف گلخانه ها بایستی عاری از گیاهان و میوه های باقیمانده از قبل و علفهای هرز بخصوص علفهای هرز خانواده سیب زمینی باشد.

– زیرو رو کردن خاک کف گلخانه و آفتابدهی خاک استفاده از تله های نوری فرمونی نوارهای چسبنده برای شکار پروانه آفت

ب) مبارزه غیر شیمیایی

۱-  شکار انبوه(mass trapping)  نصب تله های فرمونی دلتا در ظروف  با محتوای آب و روغن به مقدار ۳۰ عدد در گلخانه های تولید نشاء و تعداد۲۰ تا ۲۵ عدد در گلخانه های تولید گوجه فرنگی و تعداد ۴۰ تا ۵۰ عدد در مزرعه گوجه فرنگی برای شکار انبوه توصیه می‌شود. هر تله تا۳۰۰ عدد از پروانه های نر بالغ را در روز شکار می‌کندو این امر باعث کند شدن در  تولید مثل جمعیت می‌شود.

 تجدید کپسول های فرمونی هر ۴ تا ۶ هفته توصیه می‌شود.

۲-  استفاده از آفت کشها با منشاء گیاهی آزاد راختین به صورت یک و نیم در هزار محلول پاشی در کنترل آفت موثر است و روی گیاه و خاک پای بوته ها توصیه می‌شود.

۳- حذف و معدوم  نمودن برگها و میوه های آلوده (به همراه لاروها) در محلهای آلودگی Optiroll Tuta

۴- استفاده از نوارهای نایلونی چسبناک و  tuta roll این نوارها چسبناک در کف یا بصورت عمودی در داخل گلخانه ها نصب می‌شود

ج)مبارزه شیمیایی

ممکن است روشهای پیش برای کنترل آفت کافی نباشد در اینصورت نیاز به مبارزه شیمیایی برای کنترل آفت است سمپاشی با حشره کشهای دیمیلین ، ایندوکسی کارب به نسبت یک در هزار برای لاروهای آفت موثر است اما ممکن است اثرات سویی روی عوامل کنترل بیولوژیک یا حشرات گرده افشان داشته باشد.

تعداد دفعات مصرف حشره کشها در هر فصل برای جلوگیری از بروز مقاومت محدود است.

با توجه به اینکه لاروها در داخل بافت گیاهی می‌باشد تاثیر سموم برای از بین افت کم است و آفت مقاوم به سموم می‌باشد.

– کاربرد اسپینوزاد یا ایندوکساکارب به هنگام مشاهده توتا .

– کاربرد ایمیداکلوپراید در آب آبیاری ، ۱۰-۸ روز پس از کاشت.

– استفاده از سم آوانت به دلیل اینکه دوره کارنس آن ۲۱ روز میباشد و با توجه به اینکه گوجه فرنگی هر ۱ یا ۲ روز در میان از زمین  چیده میشوند محدودیت سمپاشی داشته و توصیه نمیشود.

– دمای هوای پایین در منطقه یکی از فاکتورهای محدود کننده برای بقای آفت به حساب می‌آید با این وجود آفت در کشتهای گلخانه ای در مناطق معتدل و سرد پتانسیل خسارتزایی دارد.

د)مبارزه بیولوژیک

مدیریت موثر و پایدار توتا از طریق مدیریت تلفیقی امکان پذیر است.مهمترین برنامه های IPM ،شامل ردیابی جمعیت جمعیت های آفت،روش های موثر پیشگیری،کنترل و استفاده از حشره کش ها در هنگام نیاز است.کنترل بیولوژیک نیز در صورت فراهم بودن ،اجرامیشود.

– شکار انبوه

– پاکسازی بقایای گیاهان زراعی از خاک مزرعه

– ردیابی برای تشخیص اولیه حشرات کامل یا استفاده از تله های فرمونی و بازرسی عینی گیاهان که در وهله نخست برای پیدا کردن تخم های آفت است.

– شکارگرهای مفید تخم و لاروهای جوان شب پره مینوز گوجه فرنگی بعضی از سنهای موجود درطبیعت

– استقرار سریع سنهای  شکارگر روی گیاه بیشترین راه مقا بله با آفت مینوز است از سمپاشی های بی رویه در گلخانه ها برای حفظ  سنهای مفید خودداری شود.

– رهاسازی ا نبوه  Trichogrammatoidea bactrae ، با شکار اولین حشرات کامل یا مشاهده نخستین تخم های آفت. زنبور تریکوگراما حداکثر ۲۸ درصد تخمهای مینوز گوجه فرنگی را می‌تواند پارازیته کند.

-کاربرد باسیلوس توریجینسیس همراه با (یا پس از )رهاسازی پارازیتوئیدهای تخم به هدف کنترل لاروها.

-تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان.

-اجرای عملیات کنترل زراعی در گلخانه و محیط پیرامون آن.

مبارزه بیولوژیک علیه مینوز با استفاده از B.T  توسط مسئول کلینیک(مهندس یلدا جعفری)با حضور کشاورز:

آموزش کشاورزان در جهت آشنایی با نحوه مبارزه علیه آفت مینوز گوجه فرنگی با همکاری مسئول حفظ نباتات شهرستان ارومیه (آقای مهندس علی مختارزاده)و مسئول کلینیک گیاهپزشکی(مهندس یلداجعفری)در مزارع گوجه فرنگی :

 روش های ردیابی و بازرسی :

ردیابی درمناطق غیرآلوده (برای تشخیص حضور آفت)

۱-ردیابی مشاهده ای : بازدید میوه ها و برگهای گیاه میزبان و مشاهده آثارمینوز بر روی برگها و خروج توده های فضولات لاروی بر روی مبوه ها و ساقه گیاهان میزبان از روشهای مهم ردیابی مشاهده ای این آفت میباشد.

۲- ردیابی فرمونی: از طریق فرمون های سنتز شده و با کمک تله های دلتا ، جکسون و تشتکهای آبی جهت ردیابی استفاده نمود.

 استفاده مجدد از اسپری چسب در تله برای شکار بهتر پروانه مینوز(مهندس ابراهیم جعفری)

 ردیابی درمناطق آلوده (برای تشخیص نوسانات جمعیت و تعیین  زمان مبارزه)

۱- ردیابی فرمونی : از طریق فرمون های سنتز شده و با کمک تله های دلتا ، جکسون و تشتکهای آبی جهت ردیابی استفاده نمود.

۲-استفاده از تله های نوری: استفاده از لامپ و سطل های پلاستیکی در داخل مزرعه به تعداد یک هکتار توصیه می‌شود.

شکار پروانه های  مینوز گوجه فرنگی توسط کارت زرد:

دستورالعمل هایی برای آفت توتا :

تله ها بایستی در زمان کاشت با تراکم یک تله به ازای هر ۴ هکتار نصب شود البته تعداد تله ها نباید کمتر از ۲ عدد در هر مزرعه باشد.تله ها از زمان کاشت تا برداشت ۲ بار در هفته کنترل شوند وهنگامی که تله های شروع به شکار حشرات نر کردند ، ردیابی شاخ و برگ بوته ها برای خسارت لاروها آغاز شود.

زمان ردیابی :

ردیابی در مزارع میزبان آفت باید به محض استقرار کامل گیاهچه آغاز شود زمان ردیابی بسته به موقعیت جغرافیایی محل ، متفاوت است. علاوه بر این ، از آنجا که توتا می‌تواند روی علف های هرز خانواده سولاناسه که ممکن است در مناطق کشت وجود داشته باشد نیز فعالیت کند ، لذا تله گذاری ممکن است بعد از برداشت و قبل از کشت بعد ، زمانیکه حتی میزبان تجاری نیز وجود ندارد، ادامه یابد.

پیشنهادات :

-استفاده از Soil Solarization حداقل به مدت ۳۰ روز قبل از کشت گوجه فرنگی به منظور از بین بردن فرم زمستان گذران آفت ·

-اقدام به نصب تله های ردیابی قبل از کشت گوجه فرنگی ·

-استفاده از سم ایمیداکلوپراید در آب آبیاری ۱۰-۸روز بعد از کشت گوجه فرنگی به صورت قطره ای در مزارع برایاز بین بردن حشرات زمستان گذران ·

-حدالمقدور از تلق های آغشته به چسب به جای کارت زرد در تله های دلتا استفاده شود .به علت قدرت چسبندگی بالا و شکار بیشتر و تعویض آنها هر۶-۴ هفته (فرمون و چسب) ·

-قبل از شروع فصل زراعی اقدام به برگزاری کلاسهای آموزشی ترویجی برای کشاورزان به منظور بالابردن هرچه بیشتر سطح آگاهی آنها در رابطه با این آفت ·

-در مدیریت کنترل آفات همیشه هدف فقط کنترل یک آفت نیست و نباید از کنترل سایر آفات کلیدی غافل شویم.

کلینیک گیاه پزشکی مهندس جعفری