الف- خاک گلدانی(خاک چمن)

     معمولا خاک سطح الارضی (10-12 سانتی‌متر) زمین چمنی که به مدت طولانی رشد کرده باشد(بیش از شش ماه) را خاک گلدانی گویند. چمن‌های طبیعی معمولا از نباتات خانواده گندمیان هستند که در زمین‌های رس و شنی که مقدار کافی آهک داشته باشند می‌رویند. خاک چمن مخلوطی است از این نوع خاک‌ها و پوسیده‌ی گیاهانی که در آن روییده و زندگانی می‌کنند. بنابراین خاک چمن نوعی خاک رس و شنی با مقدار کافی آهک و هوموس است.

     به منظور تهیه خاک چمن با بیل‌های پهن قطعات بزرگ چمن را با ریشه و خاک اطراف ریشه از زمین برداشت کرده و در محلی توده می‌کنند. در موقع توده کردن قطعات چمن باید دقت نمود که در دو طبقه متوالی چمن‌ها با یکدیگر تماس داشته باشند.

     در مدت یک سال سه یا چهار مرتبه توده را خراب و در محل دیگری انباشته می‌کنند. در صورت امکان توده چمن را با ادرار چهارپایان مرطوب می‌نمایند. به این ترتیب خاکی بدست می‌آید که حاوی عناصر مورد نیاز گیاه به ویژه ازت می‌باشد و همچنین به علت وجود بقایای گیاهی و ریشه پوسیده آن دارای مقدار کافی هوموس است. این خاک برای گیاهانی که در گلدان و یا جعبه‌های کشت پرورش می‌یابند و نخل‌های بزرگ و درخت مرکبات مسن بسیار مناسب است. به عبارت دیگر ترکیبی یکسان از شن، رس و مواد آلی تشکیل خاک گلدانی را می‌دهند. لازم به تذکر است که با توجه به طبقه‌بندی خاک در نقاط مختلف و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مواد متشکله، تهیه خاک گلدان متفاوت و متغییر می‌باشد. در پاره‌ای مواقع می‌توان از عمق 20-30 سانتی‌متری خاک که معمولا از لحاظ مواد آلی متغییر است استفاده و به عنوان خاک گلدان مصرف نمود.

     تغییرات قطر ذرات خاک از شن به سیلت و بالاخره رس و همچنین تغییر میزان مواد غذایی، درجه اسیدی، آلودگی‌های میکروبی، حشرات و علف هرز از دیگر عواملی می‌باشند که در نوع خاک گلدانی تغییرات مهمی را باعث می‌گردند.

ب- خاک برگ یا کود برگ

     خاک برگ از پوسیدن و تجزیه‌ی برگ درختان تولید می‌شود. این نوع خاک از حیث مواد غذایی بسیاز ضعیف بوده و به این دلیل هیچ زمان به تنهایی برای کشت استعمال نمی‌شود و همیشه آن را با انواع دیگر خاک‌ها به نسبت لازم و با توجه به احتیاج هر گیاه مخلوط می‌نمایند. تنها فایده این خاک سبک و قابل نفوذ کردن خاک‌های سخت می‌باشد.

     انواع مختلف کود برگ در بسته بندی‌های متفاوت برای مصرف به بازار عرضه شده است. فاکتورهای تغییر دهنده خصوصیات کود برگ معمولا به چگونگی تهیه آنها، سن و عمق مواد آلی به دست آمده بستگ دارد.

      برای بذست آوردن خاک برگ در فواصل پاییز که موقع خزان درختان است، برگ‌ها را جمع‌آوری کرده و در محلی روی سطح زمین و یا در گودالی توده می‌کنند و پس از آن که مقدار زیادی آب روی آنها ریخته شد با پا یا هر وسیله سنگینی مانند غلطک و غیره برگ‌ها را می‌فشارند. سپس مجددا مقداری برگ خشک اضافه و پس از آبپاشی برگ‌ها را متراکم می‌کنند. این عمل چند بار تکرار می‌شوند تا ضخامت توده برگ‌ها به 1 تا 5/1 متر برسد. به مرور زمان در اثر رشد و نمو باکتری‌های خاصی در توده برگ‌ها تخمیر شروع شده حرارت زیادی ایجاد می‌شود. 3 تا 4 ماه یکبار این توده برگ را مخلوط کرده و مکان آن را تغییر می‌دهند و سپس مجددا در محل دیگری انباشته می‌کنند. به این ترتیب پس از 8 تا 12 ماه بیشتر برگ‌ها تبدیل به هوموس می‌شود.

     بهترین خاک برگ‌ها خاکی است که حداقل 3 تا 4 سال مانده باشد و از تجزیه برگ‌هایی که فاقد رگبرگ‌های زیاد هستند تولید شده باشد، زیرا فقط قسمت نرم و خشبی برگ‌ها می‌باشند که تخمیر شده تولید هوموس می‌کند. به همین دلیل برگ درختان میوه بهترین خاکبرگ را تشکیل می‌دهند و از برگ‌هایی مانند برگ درخت چنار خاکبرگ مرغوبی به دست نمی‌آید.

      همچنین بهترین کود برگ جهت تولید کودهای ترکیبی کودی است که دارای بافتی سلولی  و رنگی روشن است. مصرف کودهای برگی با ذرات ریز که غالبا دارای رنگ تیره و سیاهی هستند، جهت تهیه کود ترکیبی مناسب نبوده و تنها در مواردی که از کودهای برگی با بافت سلولی استفاده می‌شود می‌توان قدری از آن را با هم مخلوط و استفاده نمود تا بتوان نیاز مواد غذایی گیاه را برطرف نمود.

     کود برگ بایستی دارای قدرت نگهداری آب زیاد باشد تا گیاه بتواند مواد غذایی موجود در آب را جذب و آماده بهره‌برداری ریشه بنماید. کود برگ مناسب معمولا در عمل تهویه خاک بسیار مؤثر می‌باشد. همچنین باید عاری از مولدهای بیماری، حشرات مضر و بذور علف هرز بوده و درجه اسیدی آن حدودذ 4-5/3 باشد.

پ- خاک برگ سیلیسی

     خاک برگ معمولی دارای مقدار زیادی آهک می‌باشدؤ لذا برای گیاهان آهک گریز قابل استفاده نیست. برای این دسته از گیاهان از برگ گیاهان آهک گریز که در زمین‌های سیلیسی یعنی بدون آهک رشد و نمو می‌کنند، خاک برگ تهیه می‌شود و چون مهمترین این گیاهان برریر است به خاک سیلیسی خاک برویر گفته می‌شود.

     خاک جنگل پاره‌ای از انواع بلوط نیز دارای این خاصیت می‌باشد، زیرا این درخت نیز در زمین‌های سیلیسی رشدو نمو کرده و برگ‌های آن فاقد آهک می‌باشد و به این دلیل است که می‌گویند بهترین خاک برای نباتات آهک گریز خاک برگ بلوط می‌باشد.

ت- خزه

     در کشت برخی از گل‌های آهک گریز از پوسیده‌ی گیاهانی مانند انواع خزه‌ها و سرخس‌ها استفاده می‌نمایند. این نوع خاک مخصوص کشت گل‌هایی مانند ارکیده است و در پرورش پاره‌ای از انواع این گیاه تنها بستر مناسب برای کشت خزه و الیاف ریشه سرخس می‌باشد.

ث- خاکروبه و زباله

     معمولا در گوشه‌ای از باغ یا باغچه محلی را برای جمع‌آوری خاکروبه و زباله اختصاص می‌دهند. این مواد در یک محل جمع شده و توده می‌شوند و اغلب علف‌های هرز را نیز به آنها اضافه می‌کنند. هر 3 تا 4 ماه یکبار توده را برمی‌گرداند. بدین ترتیب پس از یک سال خاک بسیار قوی که دارای کلیه مواد غذایی لازم برای گیاه است تهیه می‌گردد. این خاک در گلکاری به ویژه در پرورش گل‌های گلدانی استفاده می‌شود.

ج- خاک کوش

     برای ایجاد گرمای مصنوعی داخل شاسی‌های پرورش گل، برگ خشک و کود حیوانی تازه را مخلوط و تل نموده روی آن را با خاک برگ و یا خاک زراعی معمولی می‌پوشانند، در داخل این مخلوط حرارتی تولید می‌شود که در فصل زمستان برای نگهداری گل‌ها و پیش رس کردن گل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

     پس از رفع احتیاج این برگ‌های پوسیده که با کود و خاک مخلوط است خاکی قوی و مرغوب برای تربیت گل‌ها و پاره‌ای گیاهان تولید می‌نماید. به عبارت دیگر خاک کوش مخلوطی از خاک برگ معمولی پوسیده و کود می‌باشد.

چ- خاک باغچه

     باغچه‌ای که کاملا مواظبت شده و هر سال در آن انواع سبزی‌ها و یا گل کاشته می‌شود به مرور زمان دارای مقدار زیادی هوموس می‌گردد. این نوع خاک برای گلکاری مخصوصا اگر زمین باغچه، زمین رسی شنی باشد خیلی مرغوب است. معمولا این خاک را به نسبت معینی با سایر خاک‌ها مخلوط می‌نمایند.

ح- ماسه

     ماسه یکی از قسمت‌های عمده ترکیب خاک گلدان می‌باشد زیرا اولین شرط مرغوبیت خاک گلدان قابل نفوذ بودن آن به آببب می‌باشد، در غیر این صورت در اثر آبیاری مکرر خاک گلدان اسیدی شده باعث زرد شدن و پژمردگی گل و نهایتا خشک شدن آن می‌گردد. برای رفع این مشکل مقدار مناسبی ماسه ماسه به خاک گلدان اضافه می‌کنند.

     جهت تهیه کودهای ترکیبی می‌توان از نوع مختلف ذرات شن استفاده نمود. مهمترین عامل در کیفیت شن این است که درجه اسیدی آن تقریبا خنثی بوده و عاری از آلودگی باشد. بهترین ماسه از غربال کردن شن بستر رودخانه به دست می‌آید، زیرا این ماسه اغلب از شکستن و خرد شدن سنگ‌های سیلیسی بدون آهک تولید شده‌اند و علاوه بر این هیچ نوع خاک دیگری همراه ندارند.

     از خاک‌های نامبرده در بالا نمی‌توان به تنهایی استفاده نمود، بلکه باید آنها را به نسبت معینی متناسب و مطابق با احتیاجات هر گیاه با یکدیگر مخلوط کرد.

منبع: کتاب مدیریت گلخانه

مولفان: مریم مرادمند، سمیه عباس عبدلی، رضا مرادمند