کشت نشاء پیوندی راهکار جدید برای کاشت محصولات پرآب بر

کشت نشاء پیوندی راهکار جدید برای کاشت محصولات پرآب بر، از گروه صیفی‌جات می‌باشد.
با استفاده از روش کشت نشا پیوندی با توجه به کاهش مصرف آب، بی‌نیاز شدن محصول از سموم کشاورزی و امکان کشت در زمین‌های آلوده می‌توان بازده کشت را تا میزان قابل توجهی افزایش داد. این روش با استفاده از ریشه و ساقه کدو که مقاوم در برابر آلودگی است، زمان رشد محصول را تا حدود ۲۵ روز و میزان مصرف آب را تا حدود ۳۵ درصد کاهش می‌دهد.
به طور معمول در کشت هر هکتار هندوانه، می‌توان ۶۰ تن محصول برداشت نمود اما با روش نشا پیوندی میتوان تا ۱۴۰ تن محصول برداشت و حتی با اصلاحاتی در روش کشت ۲ مرتبه از یک پایه هندوانه چید که این کار امکان برداشت ۲۰۰ تن محصول از هر هکتار را ایجاد می‌نماید.

تاریخچه:

منشاء پیوند زدن به زمان های باستان بر می گردد. شواهدی در دست است که چینی ها حداقل زودتر از هزار سال پیش از میلاد مسیح با هنر پیوند زدن آشنا بوده اند. در عصر یونان ارسطو (ق . م.م ۳۸۴ -۳۲۲ ) و تئوفراستوسی(ق. مم ۳۷۲ -۱۸۷) در نوشته هایشان پیوند زدن را با مهارت قابل توجه ای مورد بحث قرار داده اند.

تولید سبزی ها با استفاده از گیاهان پیوندی ، در ابتدا در اواخر ۱۹۲۰ به وسیله پیوند زدن هندوانه بر روی پایه کدو قلیانی در ژاپن و کره بنیان نهاده شدند.دردهه ۱۹۵۰ بر روی بادمجان اسگارلت پیوند زده شدند. از آن زمان تا کنون مساحت تولید سبزی های میوه ای با استفاده از گیاهان پیوند زده شده افزایش یافته است . هم اکنون پیوند زدن در ژاپن یک تکنیک بزرگ برای تولید تمام فصل سبزی های میوه ای محسوب می شود. ۶۸% شکست در کشت های مداوم سبزی ها که از سال ۱۹۷۵ میلادی ظاهر شد به شیوه نماتدها و بیماری های خاکزاد نسبت داده شده در تولید سبزی های میوه ای برای کم کردن این مشکل ها از گیاهان پیوندی استفاده شده است . به طوری که طبق امار وزارت کشاورزی و جنگل داری ژاپن ۹۶% خیارها ۹۴% بادمجانها ، ۴۲% خربزه ها، ۴۸% گوجه فرنگی ها و ۹۸%  هندوانه ها در سال ۲۰۰۰ در این کشور از نوع پیوندی بوده اند.

در کره نیز ۹۵% خیارها، ۲% بادمجانها، ۹۵% خربزه ها، ۵% گوجه فرنگی ها و ۹۸% هندوانه ها پیوندی هستند. علاوه بر کره و ژاپن ، سایر کشورها مانند ایتالیا ، اسپانیا ، یونان و اسرائیل نیز گام های خوبی در این زمینه برداشته اند.

مزایای پیوند زدن:

۱- مقاومت در برابر بیماریها : یکی از امتیازهای اصلی کاربرد گیاهان پیوندی، استفاده از قابلیت زیاد پایه ها در مقاومت به بیماریهای قارچی خاکستری است . این بیماریها شامل پژمردگی فوزادیومی در کدوئیان مانند هندوانه پژمردگی فوزادیومی (Fusarium qxysporum) و مقاومت بر پژمردگی مربوط به اختلالات فیزیولوژیکی و مقاومت ب خشکی در خیار علاوه بر پژمردگی فوزاریومی مقاومت بر بیماری (Phytophthora melonis )  در خربزه نیز مقاومت به این بیماری را افزایش می دهد در گوجه فرنگی مقاومت به پژمردگی باکتریایی (Pseudomonas solanacearum) ، (Fusarium axysporum) و (Pyrenocheata lycopersici) مقاومت به نماتدها (Meloidoyyne spp.) و مقاومت به قارچ (ticillirm dahlice) و در بادمجان پژمردگی باکتریایی (Pseudomonas solanaceurum) و (Fusarium oxysporum) و (Verticillirm albo) و افزایش رشد را باعث می شود. اسپورهای برخی از این عوامل بیماری زا به داخل ریشه گیاه نفوذ می کند و طبیعی است که انتخاب پایه های مقاوم برای انواع خاص از این بیماریهای قارچی خاکزی می تواند به آسانی و با کارآیی بالا، آلودگی و شیوع این بیماریها را کاهش دهد. با کاربرد پایه مقاوم خسارت ناشی از بیماریهای ویروسی کاهش می یابد پایه Shintozwa ، بیشترین کاربرد را برای کدوئیان دارد. این پایه از تلافی بین (Caxurbita Moschata) و (Cucurbita Maxima) به دست آمده است . کدوی بطری شکل (Layenaria siceraria) فقط به عنوان پایه برای هندوانه استفاده می شود. کدوی برگ انجیری (Cucarbita ficifolia) مقاومت بسیار بالایی در برابر دمای خاک را دارد و به عنوان یک پایه خوب برای خیارهای گلخانه ای و کدوهای تابستانی در زمستان استفاده می شود.

۲- افزایش عملکرد: افزایش قابل توجهی در عملکرد میوه در برخی محصولات گزارش گردیده است . در گیاه خربزه شرقی پیوندی ، وزن میوه تازه نسیت به گیاه غیر پیوندی حدود ۲۵-۵۵  درصد افزایش نشان می دهد. نتایج مشابهی نیز در این مورد در گوجه فرنگی گزارش گردیده است بالغ بر ۵۴ درصد افزایش عملکرد در گوجه فرنگی با پیوند بر روی پایه Kayemusia و ۵۱ درصد در پایه Helper بدست آمده است .

هم چنین تعداد میوه های بد شکل در بوته های پیوندی نسبت به بوته های غیر پیوندی گوجه فرنگی رقم  Seokwany به مقدار قابل توجهی کاهش یافته است .

۳- مقاومت در برابر دمای پایین: پایین بودن دمای خاک در دو ماه اول فصل کاشت به نشاء آسیب می رساند و این موضوع برای گیاهانی مانند هندوانه و خریزه شرقی که برای رشد احتیاج به دمای بالا دارند از اهمیت ویژه ای برخوردار  است . پیوند هندوانه، خربزه ، خیار و کدوهای تابستانه بر روی پایه های مقاوم به دماهای پایین مانند هیبرید بین (cucurbita muxima) و (cucurbita moschata) می‌تواند به میزان زیادی خطر کاهش رشد در اثر دماهای پایین خاک در گلخانه در فصل زمستان کاهش دهد. خیار پیوند شده بر روی کدوی برگ انجیری در دمای پایین در مقایسه با بوته های غیر پیوندی به خوبی رشد می‌کند چون ریشه این کدو قادر به جذب آب و مواد غذایی در دمای پایین می‌باشد.

۴- کاهش کاربرد کودهای شیمیایی: بیشتر پایه ها برای کدوئیان دارای سیستم ریشه ی قوی هستند. بنابراین برای جلوگیری از رشد بیش از حد برگ و ساقه که منجر بر رشد ضعیف میوه همراه با کیفیت پایین آن می شود. پیشنهاد می گردد که برای گیاهان پیوندی کدوئیان استفاده از کودهای شیمیایی به نصف تا   مقدار توصیه شده برای گیاهان غیر پیوندی کاهش یابد. انتخاب دقیق پایه ها می تواند به طور موثری جانشین استفاده از سم متیل بروماید گردد.

۵- افزایش قدرت رشد گیاه و توسعه مدت زمان برداشت اقتصادی

معایب پیوند زدن:

پیوند زدن دشوار بوده و به زمان ، فضا ، مواد و لوازم بخصوص احتیاج دارد. علاوه بر این ، مهارت بالایی برای پیوند زدن ، جوش دادن و سازگار کردن گیاه پیوندی به آب و هوای لازم است . بسته به ترکیب پایه و پیوندک ، ناسازگاری پیوند و کاهش کیفیت میوه ممکن است ظاهر شود و گیاهان پیوند زده شده گاهی احتیاج به بهبود شیوه های کشت دارند.

در گوجه فرنگی سه نوع ژن مقاوم به ویروس موزائیک TMV وجود دارد (Tm-2a,Tm-2) این ژن ها باید در پایه و. پیوندک سازگاری داشته باشند. و مشکلات دیگری از قبیل نیروی کارگری ، روش فنی (پایه ) سازگاری ، رشد (رشد رویشی بیش از حد ) کیفیت میوه ، مخارج و ریشه زایی پیوندک . بذر اضافی برای پایه نیز یکی دیگر از معایب پیوند زدن می باشد.

 گونه ها و واریته‌های مورد استفاده در پیوند:

پیوند بین جنسی در تولید بسیاری از سبزیجات میوه‌ای نظیر پیوند خیار (Cucumi sativus) بر روی کدو (Cucurbita spp) ، هندوانه (citrulus lanatus) بر روی نوعی کدوی قلیانی به نام Lagenaria Siceraria)bottle gourd) ، خربزه (Cucumis meloL.) بر روی نوعی کدو به نام White gourd  (Benicasa hipida) استفاده می‌شود. پیوند بین گونه ای بیشتر در بادمجان (Solanum melongenal) استفاده می‌شود. بادمجان اسکارلت (S.integrifolum) و( S.torvum )پایه‌های معمول برای تولید بادمجان پیوندی هستند. پیوند بین گونه‌ای علاوه در بادمجان در گوجه فرنگی نیز استفاده میشود علاوه بر پایه‌های گوجه فرنگی از پایه‌های بادمجان نیز استفاده می‌شود.

روشهای پیوند:

پیوند لوله‌ای: این شیوه پیوند زدن دستی به وسیله ایتاگی و همکاران (۱۱۹۵) گسترش یافت. در این پیوند امکان پیوند بوته های کوچکی را که در بلوکهای گلدانی کشت شده اند دو تا سه برابر  سریعتر از روش معمول میسر می سازد. هر چه گیاهان کوچکتر باشند تعداد بیشتری از انها در اتاقک ترمیم یا اتاق مقاوم سازی قرار می گیرند . به همین دلیل پیوند لوله ای به عنوان روشی معمول توسط تولید کنندگان نشاء در ژاپن استفاده می شود. در این روش پایه و پیوندک باید قطر یکسانی داشته باشند.

از پیوندک باید یک جفت برگهای انتهایی را نگه داریم و از پایه برگهای لپه را نگه می داریم.   پیوندک را از زیر لپه ها با یک زاویه ۶۰ درجه (به صورت مورب) بریده و بعد از آن انرا از بالای لپه ها قطع میکنیم به طوری که هم اندازه با زاویه ای باشد که پیوندک قطع شده است . انتهای بریده شده پایه را درون لوله قابل ارتجاعی قرار داده و پیوندک را از انتهای بریده شده درون لوله فرو می کنیم به طوریکه دو سطح بریده شده پایه و پیوندک روی هم قرار گرفته و به هم متصل شوند.

برای مچ شدن بهتر باید لوله را کمی بچرخانیم تا با یکدیگر خود مچ شوند مزایای استفاده از این پیوند هزینه پایین ، سادگی ، سرعت پیوند زدن بالا ، درصد زنده ماندن بالا و سازگاری بالای این روش برای گیاهان کوچک ولی با این وجود شرایط سازگار کردن با آب و هوا باید به دقت کنترل شود (۱، ۵ ،۶)

پیوند مجاورتی زبانه‌ای:

نسبت زنده ماندن بوته‌های گیاهان خانواده کدوئیان پیوندی در صورت استفاده از این روش پیوند مجاورتی زبانه ای بیشتر است . آن هم به این علت است که ارتباط ریشه ای پیوندک تا زمان جوش خوردن پایه و پیوندک باقی می ماند. به عنوان مثال در پیوند خیار و کدو بذور خیار ۳ تا ۴ روز زودتر از بذور کدو کاشته می شوند تا اطمینان حاصل شود که قطر پایه و پیوندک در هنگام عمل پیوند به یک اندازه باشد.

جوانه انتهایی پایه برداشته شده تا این که ساقه اجازه و امکان رشد نداشته باشد. برای انجام پیوند یک جفت گیاه سالم داخل یک گلدان که دارای قطر مشابه ای هستند انتخاب می کنیم یک برش به طرف بالا با زاویه ۶۰ درجه که تا حدود دو سوم از ساقه پیوندک به داخل می رود ایجاد کنید. این عمل یک سانتیمتر در بالای لپه ها ایجاد می شود . و بعد از آن ساقه پایه را نیز تا  به طرف پایین در داخل ساقه پایه ایجاد کنید این عمل هم یک سانتیمتر در پایین لپه ها ایجاد می شود.

و بعد از این عمل این دو (ساقه پایه و ساقه پیوندک ) را در داخل یکدیگر قرار داده تا با هم مچ شوند. و بعد از آن دور محل پیوند را با کاغذ آلومنیوم می پوشانیم . هیپوکوتیل پیوندک به همین صورت به مدت ۴-۳ روز به حال خودروها شده و سپس توسط انگشت دست فشرده و له می شود. هیپوکوتیل ۴-۳ روز نیز به همین حالت باقی مانده و سپس با استفاده از تیغ به طور کامل قطع می گردد. این کار به خاطر این است که به پیوندک  شوک کمتری وارد شود.

این نوع پیوند برای انجام پیوند با روش روباتیک توسعه و مرود استفاده واقع می گردد. نکته مهم در این نوع پیوند آن است که اولین برگ و جوانه انتهایی به هنگام برش اریب (شیب دار) برداشته شوند. (۱و۵و۶و۷)

پیوند اسکنه‌ای :

این روش پیوند بیشتر برای گیاهان خانواده سیب زمینی (مخصوصاً گوجه فرنگی ) متداول است . دانه های پایه ۷-۵ روز زودتر از دانه های پیوندک کاشت می شوند پیوندک در مرحله ۵ یا ۴ برگی روی پایه ای که در مرحله ۶-۵ برگی است پیوند زده می شود. پیوندک و پایه در حالی که ۳-۲ برگ روی هر کدام باقی است بریده می شوند به دنبال قرار گرفتن انتهای مخروطی ساقه پیوندک درون شکاف انتهای بریده شده پایه، پایه و یپوندک به هم متصل می‌شوند. گیاه پیوند زده را درون تونل یا محفظه ای که رطوبت نسبی آن بیشتر از ۹۵% و شدت نور ان کمتر از ۵-۳ کیلولوکس است قرار می‌دهند.

نکته : بعد از اتمام پیوند محل پیوند باید به آرامی توسط گیره پلاستیکی ثابت شود(۱)

پیوند حفره‌ای (Hole insertion)

عمل پیوند به روش حفره ای در مرحله قبل از نمو کامل اولین برگ حقیقی کدو و خیار انجام می گیرد قطر اولیه ساقه در زیر لپه کدو به طور معمول ضخیم تر از دانهال خیار است .بنابراین برای انجام پیوند ابتدا مریستم کدو حذف می گردد. سپس با مته ای به قطر ۲ میلی متر سوراخی به عمق ۱۰ تا ۱۴ میلی متر در داخل پایه ایجاد می شود سپس ساقه گیاه پیوندک را به فاصله ۵/۱ سانتیمتر از برگ های لپه ای قطع کرده و پس از حذف پوست سطحی، نوک آن به صورت کوه در آورده و در داخل حفره ایجاد شده در ساقه پایه قرار داده می شود.

پیوند زدن مکانیکی توپی‌ها(لوله‌ای)

در پیوند زدن مکانیکی نهال‌ها اکثراً با بریده شده افقی محورشان پیوند زده می‌شوند در روش برش افقی، برش با زاویه قائمه‌ای نسبت به محور زیر لپه پایه و پیوندک زده می‌شود. لپه‌های پایه با بریدن محور زیر لپه از بین می‌روند. سپس سطوح انتهایی بریده شده پایه و پیوندک به وسیله صفحه‌های پیوندی به هم متصل می‌شوند.

صفحه‌های پیوندی شامل دو صفحه، صفحه حفره‌دار و صفحه جلورونده است . صفحه حفره دار در سمت داخل دارای حفرات متعدد v شکل است. با متصل شدن صفحه جلو رونده به صفحه حفره دار، محور پایه و پیوندک می‌توانند به آسانی در یک منطقه معین نگه داشته شوند یک وسیله پیوند زدن به این سبک (Plate1  ) به وسیله شرکتی با ترکیب یک ماده چسبنده و یک سیستم سفت‌کننده برای نگهداری پایه و پیوندک بهم که کامل شده است. این وسیله برای خانواده سیب زمینی قابل استفاده است .

ترمیم و مقاوم سازی:

پس از انجام عملیات پیوند، هر یک از گلدانها در داخل یک نایلون قرار گرفته و به یک مینی تونل  به ارتفاع ۱ متر و طول و عرض ۲×۳ متر (البته این تونل می‌تواند فرق کند) و با رطوبت نسبی ۹۵% و دمای ۳۰-۲۷ درجه سانتی گراد انتقال می یابند. بوته های پیوندی بمدت ۱۵ روز در این محیط قرار می گیرند و سپس عمل مقاوم سازی به مدت ۵ روز بر روی آنها اعمال می گردد . در روش مقاوم سازی ابتدا در روز اول درب ورودی تونل باز می گردد تا رطوبت نسبی تقریباً به ۸۵% تقلیل می یابد. در روز سوم تعداد شکافهای طولی افزایش داده می‌شود و در روز چهارم نیمی از پوشش تونل برداشته می‌شود و رطوبت نسبی به ۷۵ % می رسد و در روز پنجم پوشش تونل بطور کامل برداشته می‌شود. و گیاهان پیوندی در معرض شرایط محیطی حاکم بر گلخانه قرار می‌گیرند.

مدت زمان لازم از زمان پیوند تا پایان عمل مقاوم سازی و آماده شدن نشاء‌های پیوندی جهت کشت در محل اصلی ۲۰ روز به طول می انجامد. تونل ها توسط موادی که علاوه بر تأمین سایه رطوبت داخل انرا نیز حفظ بنماید پوشیده می شوند. کاربرد یک لایه پارچه نخی به رنگ نقره ای – سفید (از بیرون ) و لایه پلاستیکی نازک شفاف (از داخل ) پیشنهاد می شود. که در طی دوره مقاوم سازی میزان نور در حدود ۵-۳ کیلو لوکس ثابت باشد.

روش دیگر برای مقاوم سازی بر این ترتیب است که بعد از عمل پیوند مقداری آب بر روی گیاه اسپری گردد و دو سر یک سیم به صورت کمانی داخل کا گلدان فرو برده شده و یک کسیر پلاستیک روی گیاه قرار داده شده تا رطوبت نسبی محیط پیوندک بالا رفته و از تبخیر شدن آب پیوندک جلوگیری می شود . وگلدان ها به مدت ۱۰ تا ۱۲ روز در محلی با نور غیر مستقیم قرار داده می شوند و هر ۶-۵ روز یکبار عمل هوادهی انجام می گیرد. و بعد کیسه پلاستیک روی گیاهان پیوندی برای سازگار شدنشان با محیط بیرون به تدریج برداشته می شوند. (۳،۴،۵)

 نکاتی که قبل از عمل پیوند باید رعایت شود:

۱- پایه و پیوندک برای مدت ۲ تا ۳ روز در معرض نور خورشید قرار گیرند . ۲- از آبیاری اضافی به منظور جلوگیری از رشد اضافه جلوگیری شود. ۳- اطمینان حاصل شود که قطر پایه و پیوندک به یک اندازه می باشد. رعایت تمام این موارد درصد زنده مانی گیاهان پیوندی را افزایش می دهد در زمان انجام پیوند ایجاد ارتباط بین بافت های آوندی پایه و پیوندک بسیار مهم می باشد. که این هدف با به حداکثر رساندن سطح برش مقاطع و فشار سطوح برشی به یکدیگر محقق می گردد.

در حین عمل پیوند نباید  اجازه داده شود که سطح برش داده شده خشک شود. همچنین بعد از پیوند نگهداری گیاه پیوند شده در دمای ۳۰ و رطوبت نسبی بالای ۹۵% لازم است .

پژوهشهای انجام شده:

اثر پایه‌های مختلف کدو بر رشد و عملکرد گلخانه‌ای رقم سلطان

در این پژوهش کد مسمائی (Cucarbita pepol) ، کدو حلوایی (Cucurbitamoschatal) و کدو برگ انجیریcucurbita ficifolia) ) به عنوان گیاهان پایه و خیار (cucumis sativus l.) رقم سلطان به عنوان پیوندک مورد مطالعه قرار گرفتند . برای اجرای آزمایش با استفاده از طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در داخل گلدانهای پلاستیکی کشت شدند. سپس گلدانها در داخل یک گلخانه شیشه ای با دمای ۲۵ درجه سانتیگراد در روز و ۱۸ درجه سانتیگراد شب نگهداری شدند. و رطوبت نسبی گلخانه در حد ۷۰-۶۵ % نوسان داشت . به دلیل تفاوت رشد پایه ها و پیوندک و ضرورت تطابق قطر پایه و پیوندک ، بذور خیار ۴ روز زودتر از بذور کدوحلوایی و کدو مسمایی کاشته شده اند و بذور کدو برگ انجیری به دلیل دیر جوانه زدن ، همزمان با بذور خیار کشت گردیدند.

با رشد تدریجی نشاها و ظاهر شدن اولین برگ های حقیقی گیاهان پایه و پیوندک برای عملیات پیوند آماده شدند . در این آزمایش از پیوند حفره ای (سوراخی) استفاده شده است . با آماده شدن نشاهای پیوندی و غیر پیوندی و سه شاسی کاشت به ابعاد ۵/۱۳ ×۷/۱ در داخل گلخانه شیشه ای آماده شدند. بوته ها با فاصله ۴۰ سانتیمتر از یکدیگر کاشته شدند . فاصله بین ردیفها یک  متر بود. آبیاری گیاهان با روش قطره ای بوده است . تربیت بوته ها به روش تک ساقه ای صورت گرفته و کلیه شاخه های جانبی پس از تشکیل ۴-۳ میوه حذف شده اند . میوه ها پس از رسیدن به اندازه مناسب (طول ۱۵-۱۲ سانتیمتر و سبز تیره )برداشت وزن شده اند. علاوه بر عملکرد ، صفات دیگری مانند طول بوته ، تعداد میوه، تعداد برگ ، سطح برگ ، وزن تر و خشک بوته وزن تر و خشک ریشه و درصد ماده خشک اندازه گیری گردیده .

نتایج : اثر پایه های مختلف کدو بر روی صفات طول ساقه ، تعداد برگ ، وزن خشک ریشه و درصد ماده خشک میوه پیوندک خیار در سطح احتمال ۵% و عملکرد میوه ، وزن تر ساقه و ریشه ، در سطح احتمال ۱% معنی دار بود. اثر پایه ها بر روی سطح برگ و درصد ماده خشک شاخساره معنی دار نبود . گیاهان پیوندی و غیر پیوندی در صفت طول ساقه دازرای تفاوت معنی داری بودند. و بوته های پیوندی طول ساقه بیشتری داشتند. پایه کدو مسمایی ، بیشترین طول ساقه (۴۷۰ سانتیمتر ) را در مقایسه با سایر پایه ها و تیمار شاهد (۳۰۶ سانتیمتر ) دارا بود. تعداد برگ گیاهان پیوندی نیز بیشتر از غیر پیوندی بود و در بین پایه ها ، پایه کدو مسمایی بیشترین تعداد برگ را به خود اختصاص داد.

بین دو پایه دیگر با تیمار شاهد تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. اثر پایه ها روی عملکرد میوه نسبت به گیاهان شاهد معنی دار بود. در بین پایه ها پایه کدو مسمایی بالاترین عملکرد میوه (۵/۴ کیلوگرم در بوته) را دارا بود در حالی که گیاهان غیر پیوندی و کدو حلوایی به ترتیب با عملکرد ۰۵/۳ و ۸/۲ کیلوگرم در هر بوته که پایین ترین میزان تولید را در بین تیمارها دارا بودند. عملکرد پایه برگ انجیر در حد متوسط و ۸/۳ کیلوگرم در هر بوته بود.

تیمار پیوند روی وزن تر ساقه خیار نیز تفاوت معنی داری را نشان داد. پایه کدو مسمایی، بالاترین و گیاهان غیر پیوندی (شاهد) پایین ترین وزن تر ساقه را داشتند. بین وزن تر و درصد ماده خشک ریشه پایه های مورد آزمایش و ریشه خیار تفاوت معنی دار بود.

بالاترین وزن تر ریشه مربوط به کدو مسمایی بود در حالی که گیاهان شاهد و کدو حلوایی دارای وزن تر ریشه پائینی بودند. درصد ماده خشک ریشه نیز در کدو مسمایی و برگ انجیری ، به ترتیب با حدود ۱۵ و ۵/۱۳درصد بالا و در تیمار شاهد و کدو حلوایی کم بود. تیمار پیوند بر روی مقدار ماده خشک میوه نیز تأثیر داشت . در بین تیمارهای مورد آزمایش پایه کدو مسمایی و کدو حلوایی ، میزان ماده خشک میوه را در مقایسه با تیمار شاهد و پایه کدو برگ انجیری، افزایش داد.

اغلب صفات رویشی خیار ، تحت تأثیر شدید پایه ها قرار گرفتند و گیاهان پیوندی نسبت به گیاهان غیر پیوندی از رشد بهتر و بیشتری برخوردار بودند. این افزایش رشد را چنین می توان توجیه کرد که بین گیاهان پایه و پیوندک از لحاظ و ساختار ریشه ، تفاوت های فیریولوژیکی خاصی وجود دارد. ریشه کدوها ، قوی ، عمیق هستند و منطقه توسعه ریشه ای وسیعی را نسبت به خیار در خاک تشکیل می دهند. و این باعث تسهیل در جذب عناصر معدنی و مواد غذایی توسط ریشه گیاه شده منجر به رشد و نمو سریع اندام های هوایی به ویژه ساقه گیاه می گردد.

و در اثر افزایش طول ساقه ، صفات تعداد برگ، عملکرد و وزن تر بوته نیز افزایش می یابند با افزایش طول ساقه تعداد میانگره ها افزایش یافته و با افزایش آنها تعداد جوانه های برگ و میوه افزایش یافته و در نتیجه عملکرد گیاه بیشتر می شود. همچنین طبق گزارش هویوس پیوند خیار بر روی پایه های کدو ، منجر به افزایش ۲۲ درصدی در عملکرد می گردد. طبق نتایج بدست آمده از این پژوهش پایه کدومسمایی با تولید ۵/۴ کیلوگرم میوه در هر بوته نسبت به گیاهان غیر پیوندی ۳۳% افزایش عملکرد و پایه برگ انجیری نیز با تولید ۸/۳ کیلوگرم میوه در هر بوته افزایش عملکردی حدود ۲۵% راشت و عملکرد بوته های شاهد ۳ کیلوگرم در هر بوته بود و این نتایج ها با نتایج هویوس به طور کامل مطابقت دارد.

اثر پیوند بر رشد و عملکرد دو رقم خیار گلخانه‌ای Roya24189, Vilmorin با پایه کدوی برگ انجیری (cucurbita ficifolia):

جهت برسی اثر پیوند دو رقم خیار گلخانه ای به اسامی رویال ۲۴۱۸۹ و ویلمورین بر روی کدوی برگ انجیری و مقایسه عملکرد آن با عملکرد این ارقام در حالت بدون پیوند آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تیمار و چهار تکرار اجرا گردید.

۱-  رقم رویال بذری (بدون پیوند) ۲- رقم ویلمورین بذری (بدون پیوند) ۳- رقم رویال پیوند شده روی کدوی برگ انجیری ۴- رقم ویلمورین پیوند شده روی کدوی برگ انجیری این آزمایش در گلخانه پلاستیکی به مساحت ۵۰۰ متر مربع انجام شد. روش آبیاری آن جوی و پشته بود. عمل پیوند در این روش حفره ای بود. در این آزمایش ۴ ردیف داشت و در هر ردیف مربوط به هر تیمار ۵ بوته قرار گرفت. فاصله بین بوته ها ۴۵ سانتیمتر و فاصله آن روی پشته ها ۱۱۰ سانتیمتر . عملکرد کل و پیش رس میوه ، تعداد، متوسط وزن ، قطر و مواد جامد محلول و ماده خشک میوه و خصوصیات بوته از قبیل ارتفاع ، تعداد میانگره و طول متوسط میانگره اندازه گیری شد. میانگین عملکرد بوته های پیوندی و غیر پیوندی در طول ۴۲ روز برداشت میوه ، به ترتیب ۲/۱، ۱، ۷۵/. ، ۵۵/. کیلوگرم در هر بوته برای تیمارهای رویال پیوندی، رویال بذری ، ویلمورین پیوندی و ویلمورین بذری محاسبه شد. عملکرد کم بوته ها به علت محدود بودن دوره رشد و برداشت میوه بود. افزایش محصول خیارهای پیوندی بر روی کدوی برگ انجیری تنها صفتی است که اغلب محققین در مورد ان اتفاق نظر دارند. نتایج بدست آمده حاکی از ان است که رقم بر روی عملکرد اثر معنی داری داشته است . به این صورت که عملکرد رقم رویال هم در حالت پیوندی و هم در حالت غیر پیوندی از رقم ویلمورین بالاتر بود. همچنین عملکرد بوته های پیوندی در هر دو رقم از بوته های پیوند نشده بذری بالاتر بود. در توجیه این نتیجه باید یادآور شد که قدرت زیاد ریشه پایه مورد استفاده اغلب از نظر جذب آب و مواد غذایی کارایی بیشتری نسبت به ریشه پیوندک دارد. همچنین می تواند به عنوان منبع مناسبی برای تولید هورمون های مورد نیاز پیوندک عمل کند.

تیمارهای پیوندی هم در  هر دو رقم تعداد میوه بیشتری را نسبت به تیمارهای بذری داشتند اما این اختلاف در رقم رویال معنی دار نبود ولی در رقم ویلمورین اختلاف میانگین تعداد میوه بین تیمار بذری و پیوندی در سطح ۵ درصد معنی دار شد.

نتایج نشان می دهند که تیمارها اثر معنی داری روی تعداد میانگره داشتند و اختلاف آنها در سطح ۱ درصد معنی دار می باشد. رقم رویال تعداد میانگره بیشتری نسبت به رقم ویلمورین داشت و بالاترین تعداد میانگره متعلق به رویال پیوندی بود.

تفاوت تعداد برگ بوته های پیوندی و غیر پیوندی معنی دار گزارش شده است از آنجا که در خیار تعداد برگ با تعداد میانگره برابر است لذا اگر چه در این تحقیق در مورد رقم رویال چنین نتیجه ای گرفته نشد اما در مورد رقم پر گل ویلمورین نتایج حاصل با نتایج آزمایش مسیحا و همکاران مشابهت دارد. متوسط طول میانگره در رقم ویلمورین کوتاه تر بود و این رقم گیاه متراکم تری را پدید می اورد. اثر پیوند روی کدو بر روی متوسط میانگره متفاوت بود. در رقم رویال پیوندی کاهش این طول در بوته های پیوندی نسبت به بوته های غیر پیوندی محسوس اما معنی دار نبود. در رقم ویلمورین عمل پیوند اثر معنی داری روی کاهش طول میانگره ها داشت به طوری که کوتاه ترین طول میانگره به بوته پیوندی ویلمورین تعلق داشت و با بوته غیر پیوندی اختلاف میانگین معنی داری در سطح ۱% داشت .

نتایج بدست آمده نشان می دهد که وزن تر ریشه به شدت تحت تاثیر تیمارها بوده و در سطح ۱% معنی دار است . تیمارهای پیوندی وزن تر ریشه اختلاف معنی داری با تیمارهای غیر پیوندی را در این حالت به دلیل دارا بودن ریشه ضخیم تر و طوقه ظخیم تر در کدوی برگ انجیری است.در حالی که گیاهان بذری ریشه و طوقه ظریف تری داشتند. در مجموع با توجیه این نتایج می توان چنین نتیجه گرفت که تولید کنندگان می توانند در دمای پایین خاک با استفاده از پیوند زدن خیار گلخانه ای را در فصل سرما تولید نمایند. با گرم شدن و مسائد شدن هوا قدرت تولید بوته های پیوندی و غیر پیوندی در نهایت به تعادل می رسد. بنابراین استفاده از پیوند زمانی قابل توجیه است که خیار گلخانه ای در فصل سرما تولید شود و آن زمانی است که تولید کننده با مشکل دمای پایین خاک مواجه است . در کل پیوند این ارقام بر روی پایه کدوی برگ انجیری اثر منفی بر روی خصوصیات کیفی میون (قطر میوه ، وزن میوه، ماده خشک میوه و درصد مواد جامد محلول میوه ) نداشت و باعث افزایش عملکرد و تولید خارج از فصل این محصول گردید.

پیوند خیار روی گونه کدو نشان داده که میوه های به دست آمده زودرسند و مرغوب تر بوده و قدرت تحمل سرمای زیادتری را دارند . ولی گرمای زیاد خاک به گیاه خسارت وارد می سازد.  بوته های پیوندی نسبت به کلروز برگ و ویروس شماره۲خیار در ضمن پیوند حساس است . یک نوع بوته میری که عامل آن دو قارچ(Fusarium eleyans) و( F.martiellu )است به خیار کاران خسارت فراوانی وارد می کند در یک آزمایش پیوند خیار روی کدو بوته هایی بوجود آورده که به این بیماریها مقاوم بوده. این روش تولید خیار از نظر بازرگانی عملی با صرفه است .

پیوند طالبی:

در یک آزمایش نشان داده که پیوند طالبی روی کدو باعث بالا رفتن عملکرد و زودرس میوه می گزد . بنابراین در نواحی سرد می توان طالبی و خربزه را زودتر کاشت پایه کدو و پیوند طالبی در شاسی به خوبی رشد کرده و در دمای بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد و ۷۰ تا ۸۰ درصد رطوبت این پیوند به خوبی جوش می خورد . یک کارگر به طور متوسط می تواند روزانه ۴۰۰تا ۵۰۰ پیوند به وجود آورد و احتمال جوش خوردن این پیوند ها ۹۸ تا ۹۹ درصد است. یک رشته مطالعات بوته های گل ماده و کامل طالبی(   Gynomonoecious) از یک گیاه نسل F2 به دست آمدند . موقعی که بوته های گل ماده و کامل به پایه نر و  کامل طالبی یا کدو تخمی پیوند زده شدند در پیوندک به طور موقت گل نر ظاهر شد . درصد گلهای نر در نسلهای بعد کم شد. گلهای نر تحریک شده (Induced) در گره های پاینتر به وجود امدند و گل های معمولی خود گیاه که یا پیوند نشده بودند یا روی طالبی دیگری پیوند زده شده بودند در گرماهای بالاتر دیده شدند.

در آزمایش دیگری پیوند طالبی روی گونه کدونشان داده شد که نقل و انتقال کربن (c¹⁴)از پیوند به پایه به مقدار کم انجام گرفت حال چه برگها وجود داشته باشند یا موجود نداشته باشند. بنابراین مواد هیدرات دو کربن یا دیگر مواد به سهولت به دو پایه و پیوندک منتقل می گردند.

در آزمایش دیگر برگهای منفرد بوته های پیوند شده روی کدو تخمی ۱۶ روزه در محفظه ای که حاوی کربن رادیواکتیو به صورت اکسید دو کربن (Co¹⁴) بود، قرار داده شدند . مواد کربن گیری شده با سرعت بیشتری توسط برگهای پیوند مورد استفاده قرار گرفتند تا برگهای که به وسیله برگ روی پایه به وجود آمده بودند درصد توضیح     C¹⁴ نشان داد که فرقی نمی کند، C¹⁴ به پیوند یا پایه داده شود زیرا قسمت عمده آن در پیوند جمع گردیده است و چیدن برگ باعث شد که کربن رادیواکتیو در ریشه به مقدار زیادتری جمع شود. اثر پیوند طالبی گل ماده و کامل (اکثراً گل ماده بودند) روی پایه گیاهک طالبی گل ماده و کامل – گل نر و کامل و کدو تخمی نیز مطالعه گردید. پایه طالبی گل نر و کامل در پیوند گل ماده و کامل تولید گل نر کرد و کدو تا اندازه ای کمتری همین وضع را نشان داد. (۸)

پیوند گوجه‌فرنگی روی سیب زمینی:

گوجه فرنگی و سیب زمینی می توانند به طور موفقیت آمیری پیوند بخورند. چون هر دو از یک خانواده به نام سولاناسه هستند. چون این دو گونه برای پیوند زدن سازگار هستند ما می توانیم در قسمت بالای زمین میوه گوجه فرنگی و در قسمت زیرزمین میوه سیب زمینی داشته باشیم . گیاه حاصل از این نوع پیوند topato‌نامیده می شود این نوع پیوند یک کار سخت و دشوار است . و معمولا این عمل نیز غیر اقتصادی نیز هست . بنابراین گیاهان پیوندی (توپیتو) هرگز سود تجاری نخواهند داشت پیوندک گوجه فرنگی که در این پیوند مورد استفاده قرار گرفت رقم best boy که این رقم گوجه فرنگی حالت بوته ای داشت و نه حالت رونده و سیب زمینی مورد استفاده در این نوع پیوند رقم Idaho که در ماه مارس به صورت ارگانیک کشت داده شده بود. یک گوجه فرنگی و سیب زمینی که از نظر ساقه هم عرض هستند را برداشته اول سعی کنید مکانی که گیاه سیب زمینی قطع می شود با ساقه گوجه فرنگی مچ باشد.

ولی این محل نه باید در زیرزمین و نه در ارتفاع بالاتر از آن باشد و کل برگهای گیاهان سیب زمینی را قطع کرده و بعد برگهای اضافی روی گوجه فرنگی را قطع کرده به طوری که دو برگ کوچک انتهایی روی ان باقی بماند. و رطوبت باید به طور کامل حفظ شود. در این روش از پیوند لوله ای استفاده شده است .

پیوند هندوانه روی کدو حلوایی با کدوقلیایی:

پیوند هندوانه روی کدو حلوایی یا کدو قلیایی میوه را سالمتر و سفتر می‌کند. آقای بنی بورتون (بیماری شناس گیاهی ) پیوند لوله ای هندوانه روی کدو حلوایی و کدو قلیایی را ارزیابی کرد. و تأیید کرد که با پیوند، هندوانه‌ها مقاوم به پژمردگی فوزاریومی می‌شدند و پیوند هم چنین می‌تواند مشکل هندوانه‌های تازه بریده شده‌ی خیلی نرم و خمیری را حل کند. چون گوشت میوه با عمل پیوند با دوام و سفت می‌شود.

مزیت مقاوم شدن به فوزاریوم: قارچ فوزاریوم در خاک زندگی می‌کند و در همه موارد رشد گیاه به آن حمله می‌کند. اگه پرورش دهندگان به طور مکرر در یک خاک هندوانه بکارند سرانجام آنها با یک مشکل که بیماری پژمردگی فوزادیومی نامیده می‌شود روبرو می‌شوند. امروزه پرورش دهندگان هندوانه آمریکا با ۳ روش با این مشکل مبارزه می‌کنند.

۱- آیش مزرعه ۲- تیمار با متیل برومایت برای از بین بردن بیماری ۳- کاشت ارقام مقاوم

افزایش کیفیت میوه: بورتون می‌گوید: پیوند گیاهان هندوانه روی دیگر پایه‌ها باعث می‌شود که ترکیبات هندوانه بخصوص ترکیب لیکوپن افزایش یابد. لیکوپن به هندوانه و گوجه فرنگی رنگ قرمز می‌دهد و تصور می‌شود به عنوان انتی اکسیدان قوی فعالیت می‌کند که ممکن است کمک کند به کاهش بیماری‌های مربوط به افزایش سن. وقتی سطح لیکوپن و قند را در هندوانه‌های پیوندی  ارزیابی کرد مشاهده شده که تکنیک پیوند برای این دو ویژگی مضر نیست و میوه سفت‌تر می‌تواند امتیاز بزرگی برای پرورش دهندگان باشد.

پیوند گوجه فرنگی: پرورش دهندگان یک رنج وسیعی از عملکرد برای واریته‌های گلخانه‌ای دارند. واریته‌های معروف شامل cherry,Buffalo,Cobra,trust و … همه اینها به عنوان پیوندک استفاده می‌شود از این ارقام کمتر به عنوان پایه استفاده می‌شود. دو رقم مشهور Beaufort, Maxifort به عنوان پایه استفاده می‌شود هر دوی اینها به بیماریهای عمومی خاکزی مقاومند. ماکسی فورت هم چنین قدرت رشد زیادی دارد. در حالی که بیوفورت افزایش محدودتری در قدرت رشد گیاهان دارد. این افزایش قدرت هم در بالای زمین و هم در زیرزمینی دیده می شود. بنابراین باید اقداماتی برای کاهش رشد رویشی انجام گیرد. ۱- کندن برگها   ۲- هرس و تربیت  گیاه که به صورت سیستم double –leader با سیستم دابل لیدر ریشه مجبور است مواد غذایی را برای دو ساقه فراهم کند و در نتیجه رشد گیاه کمتر می شود. دو روش برای این سیستم وجود دارد. ۱- برداشتن نوک گیاه بلافاصله بعد از ترمیم پیوندک به طوری که دو شاخه از بالای برگهای لپه ای تولید خواهد شد. این سیستم تاریخ اولین برداشت را یک هفته به عقب می اندازد. روش دوم این است که شاخه اصلی را اجازه دهیم رشد کند و سپس زیر اولین طبقه میوه دهنده یک تنه جوش را اجازه دهیم به عنوان لیدردوم رشد کند. پایه ماکسی فورت یک پایه قابل توسعه برای سیستم دابل لیدر است و پایه بیوفورت برای سیستم سینگل لیدر مناسب می باشد.

منابع :

جوکار، محمد مهدی . ۱۳۸۵ . شیوه جدید پیوند زدن برای سبزی های میوه ای در ژاپن . مجله زیتون . شماره ۱۵۹ . (ترجمه)

۲- صالحی ، رضا و جوانپور ، رقیه . ۱۳۸۳ . پیوند سبزی ها گامی نوین در صنعت کشاورزی. مجله زیتون . شماره ۱۷۱ .

۳- صالحی محمدی ، رضا و کاشانی، ع. ۱۳۸۳ . اثرهای پایه های مختلف کدو بر رشد و عملکرد خیار گلخانه ای رقم سلطان . مجله علوم و فنون باغبانی ایران . جلد ۵ . شماره ۱ .

۴- کاشانی، عبدالکریم . ۱۳۸۲ . اثر پیوند بر رشد و عملکرد دو رقم خیار گلخانه ای Royal 24189,Vilmorin با پایه کدوی برگ انجیری . نهال و بذر. جلد ۱۹ . شماره ۴٫

۵- جعفری ، پ. ۱۹۹۹٫ استفاده از پیوند در سبزی و صیفی برای بهبود تولیدات گلخانه ای (۱) . (ترجمه)

۶-Grubinjer,vern.GRAFIING GREENHouSE TOMATOES

۷- پیوست ، غلامعلی . ۱۳۸۴ . سبزیکاری .

۸- پوستچی ، ایرج. ۱۳۵۰ . جالیز و جالیزکاری.

۹-HORT 201.Plant propuation. 4067-492.Graftiny. tomato and potuto.